Ví dụ như: ông Trời thì đọc là “ông
Blời”, ông Trăng đọc
là “ông Klăng”. Các âm “a”
biến thành “e” như người dân miệt Bình
Định, Quảng Ngãi, Phú Yên. Nhiều từ địa phương nghe lần đầu không những
không hiểu gì mà con giật thót người như: Mời thầy cô giáo đến nhà ăn giỗ. Học
sinh trên đảo sẽ nói : Nhà em có kỵ, ba mẹ em mời cô (thầy) đến “ăn chực”. Hoặc
như: cô giáo có khuôn mặt rất hiền lành, phúc hậu…Học sinh trên đảo sẽ mô tả
như sau: “Em rất thương cô giáo vì cô có khuôn mặt rất…dữ” (dữ = hiền
lành).
Có thể do cuộc sống biệt lập, thường xuyên đối
mặt với thiên tai, khắc nghiệt và cực khổ mưu sinh trên biển nên các tập tục
truyền thống không được chú trọng và không lưu truyền. Các thế hệ cư dân từ thế
kỷ 19 đến nay, đã làm đơn giản hóa các nghi lễ truyền thống và làm mai một dần
một số tín ngưỡng, tập tục của người Việt.
Đám cưới có cũng như không
Tục cưới hỏi trên đảo Phú Quý rất
đơn giản gần như không ai để ý đến. Trước đây trên đảo không có đường nhựa,
không có xe ô tô, gắn máy nên khái niệm “lên xe hoa” càng không thể có. Ngư dân
chỉ biết thuyền ghe, thúng và bạn ghe - những người làm thuê.
Buổi chiều, tất cả đàn ông, trẻ con trên 10 tuổi
đều ra biển đánh bắt cá, câu mực. Trên bờ chỉ còn lại đàn bà, người già và trẻ
nhỏ. Khái niệm về ngày tốt, ngày xấu cũng không có. Biển không bị động, đánh
bắt nhiều cá mực, an toàn thì đó là ngày tốt.
Những chàng trai ngư dân khỏe mạnh khi đến tuổi trưởng thành, sẽ được các cô gái quan tâm đến với những thành tích như: lặn sâu, lâu nhất, đánh cá giỏi, câu mực nhiều, hoặc giả bị bão tố vẫn sống trên biển nhiều ngày…thành tích nổi trội này là tâm điểm để các cô gái biển quan tâm hơn là con ông chủ ghe, hay một gia đình giàu có sẵn.
Vì một lẽ, nghề biển là nghề bạc, của cải
trời đất và biển cả hào phóng ban tặng rất nhiều, vô số kể. Nhưng chỉ một cơn
thịnh nộ, giận dữ cuồng phong, biển sẽ lấy lại của con người tất cả, kể cả sinh
mạng. Câu nói “ dân ba đời
ghe” hàm ý về sự khắc nghiệt, luật nhân quả của biển khơi, của trời
đất là vậy.
Nếu để ý, nhớ nhung một cô gái, không cần
mai mối dạm ngõ như các nơi, chàng trai trình bày với cha mẹ, người thân hoặc
với chủ ghe nếu không còn người thân. Nhân dịp nhà bên cô gái có tiệc tùng, đám
giỗ nhà trai sang “đánh tiếng” . Tục lệ ở trên đảo gọi là “nói chừng”.
Nghĩa là đề cập việc con cái muốn thành vợ
chồng. Việc này không cần bất cứ lễ vật hay nghi lễ gì cả. Cộng đồng cư dân trên
đảo không đông, không bị chi phối bởi tác động từ bên ngoài nên các gia đình
đều rất biết nhau, quen nhau như trong đại gia đình. Con ai, nhà ai, ghe ai tất
cả đều rành rẽ.
Nếu nhà cô gái đồng ý, thì chính thức ngay sau
đó, chàng trai đã có thể đến nhà gái để ngủ. Không cần nghi lễ động phòng hay
tuần trăng mật, những cặp uyên ương trên xây tổ rất tự nhiên, rất đơn giản như
biển và thuyền ghe không thể thiếu nhau. Cô gái cũng chính thức trở thành vợ
anh chàng kia mà không cần tốn kém, thách cưới gì cả. Rất ít có đám từ chối lời“nói chừng” của nhà trai. Vì các
điều kiện cần và đủ đã hội tụ, nên việc “nói chừng” là cái cớ để xác lập hôn
nhân.
Thông thường nhà có con gái bao giờ cũng dành
buồng riêng. Nếu gia đình khá giả có thể cho luôn căn nhà riêng cho hai bạn trẻ
xây tổ ấm. Chàng rể ban ngày làm việc bên gia đình mình, tối về ngủ với cô dâu.
Nếu hai bên gia đình có công việc, hoặc giỗ kỵ, dựng nhà mới…thì sang “mượn” cô
dâu, hoặc chú rễ về nhà giúp vài hôm tùy theo công việc.
Thời gian “ngủ bên nhà vợ” nếu xảy ra những mâu
thuẫn, hay phát hiện sự rạn nứt, bất ổn nào đó trong hạnh phúc, tình yêu chàng
trai có thể “chia tay” mà không cần phải hòa giải hoặc ly hôn. Cũng không hiếm
những trường hợp sau thời gian chung sống rất ngắn ngủi, các cô vợ “sa thải” chồng
vì những lý do không thể chung sống lâu dài. Bao giờ thì cô dâu về sống bên nhà
chồng?
Câu trả lời: bao giờ cũng được nhưng có điều
kiện. Nhà chồng cảm thấy cần có con dâu chung sống, phải được con dâu đồng
thuận thì chọn dịp nhà bên gái có giỗ kỵ, tiệc vui sang trình bày và xin đưa
con dâu về sống.